පටාචාරා තෙරණියෝ බෑවුම දිගේ ගලා බසින ජලය නිරීක්ෂණය කරන විට, සමහර දිය පහරවල් ඉක්මනින් පොළව තුළට ගිලී යන බවත්, අනෙක් ඒවා මඳක් දුරින් ගලා යන බවත්, අනෙක් ඒවා බෑවුමේ පතුල දක්වා ගලා යන බවත් දුටුවා ය. මෙය සත්වයාගේ පැවැත්මට හැම අතින්ම සමාන කාරණයක් බව ඇය වටහා ගත්තා ය:

‘සමහර සත්වයෝ ජීවත් වන්නේ ඇගේ දරුවන් මෙන් ඉතා කෙටි කාලයක් පමණි; අනෙක් අය ඇගේ ස්වාමියා මෙන් ඔවුන්ගේ වැඩිහිටි වයස දක්වා ජීවත් වෙති; තවත් සමහරු ඇගේ දෙමාපියන් මෙන් මහලු විය තෙක් ජීවත් වෙති. නමුත් අවසානයේ දී සියලු ජලධාරා පසෙහි අතුරුදහන් වීමට සිදු වූවා සේම, අවසානය සාදන්නා වන මරණය විසින් සියලු සත්වයන් ග්‍රහණයට ගන්නා අතර කිසිවෙකුට ඉන්ව්මිදී ඵලා යා නොහැක.’

පටාචාරා තෙරණියට මේ අවබෝධය පහළ වූ විට ඇගේ සිත වහා එකඟ විය. සමාධිමත් සිතින් යුතු ඇය සියළු සංස්ඛාරයන්ගේ පවතින අනිත්‍ය, දුක්ඛ සහ අනාත්ම ස්වභාවය මෙනෙහි කළා ය. එහෙත් තවමත්, ඇයගේ උත්සාහය කොපමණ වෙතත්, අවසාන විමුක්තිය කරා යාමට ඇයට නොහැකි විය. තෙහෙට්ටුව නිසා ඇය සැතපීමට තීරණය කළාය. ඇය තෙල් පහනක් ගෙන තම කුටියට ඇතුළු වී ඇඳ මත වාඩි වූවා ය. තෙල් පහන නිවා දැමීම පිණිස එහි තිරය ඉවතට අදිමින්මනාව එකඟ වූ සිතින් යුතුවම ඒ දෙස බලා සිටියා ය. පූර්ව පුණ්‍ය සංස්ඛාරයන් ඵල දරමින් ඈ ඒ මොහොතේ ම සකලක්ලේෂයන් මුලිනුපුටා දමමින් උතුම් අරහත්වයට පැමිණ වදාළ සේක. ලෝභ, ද්වේෂ, මෝහ යන ගිනි නිවන නම් වූ මහා සිසිල් ජලයෙන් මොනවට සෝදා හරිමින් තම අරමුණ ඈ ඉටුකර ගත්තා ය. මෙසේ පටාචාරා භික්ෂුණී තොමෝ  ‘පටාචාරා රහත් තෙරණින් වහන්සේ ‘ බවට පත් වූ සේක.

පටාචාරා රහත් තෙරණින් වහන්සේ ශාස්තෘ ශාසනය තුළ විනය පිළිබඳව විශාරද බවට පැමිණි සේක. එනිසා ම අපගේ බුදුරජාණන් වහන්සේ ; “පින්වත් මහණෙනි, මේ පින්වත් පටාචාරාවන් වනාහී විනයධර භික්ෂුණීන් අතුරින් අග්‍ර භාවයට පත් වෙනවා.” යි සිව්වනක් පිරිස් මධ්‍යයේ උන්වහන්සේ ව ඒතදග්ගයෙහිලා වදාළ සේක.

(මේ අනුව ගෞතම බුදුසසුනේ අපගේ උපාලි මහරහතන් වහන්සේ හැරුනු කොට විනය පිළිබඳ විශාරදත්වය දැරුවෝ අපගේ පටාචාරා තෙරණි තොමෝ ය )

පදුමුත්තර බුදුරජාණන් වහන්සේ දවස ඇය ඇතිකරගත් අදිෂ්ඨානය මල් ඵල ගැනීමක් ලෙස මෙසේ අපගේ තෙරණියෝ ගෞතම බුදුරජුන් ඉදිරියේ අග්‍රස්ථානයෙන් පිදූ ලැබූ හ.

එකල කුලවත් දියණියක් වූ ඇය පදුමුත්තර බුදුරජාණන් වහන්සේ එක්තරා භික්ෂුණීන් වහන්සේ නමක් ඒතදග්ගයෙහි ලා වදාරනු දැක තමාත් අනාගත බුද්ධ ශාසනයක විනයධර භික්ෂුණීන් අතුරින් අග්‍ර භාවය ලැබීමට පැතුවා ය, බොහෝ දන් දී මහා දන් දී ඇය භාග්‍යවතුන් ඉදිරියේ මෙසේ කියා සිටියා ය.

“ඔබ වහන්සේ වැනි බුදු කෙනෙකුන් යටතේ මට විනය ප්‍රවීන භික්ෂුණීන් අතර අග්‍රස්ථානය ලැබේවා.”

පදුමුත්තර බුදුරජාණන් වහන්සේ තමන් වහන්සේගේ සිතින් පිරිසිඳ දැක ඇයගේ අපේක්ෂාව අනාගතයේ ගෞතම සම්බුදු රජුන් දවස ඉටුවන බව වටහාගෙන ඇයට ඒ බව වදාල සේක.

පටාචාරා තෙරණියෝ විනය පිළිබඳ විශේෂ සැලකිල්ලක් දැක්වීම එක් අතකට ස්වාභාවික ය, මන්ද ඇයගේ ගිහි ජීවිතයේ මුල් අවදියේ දී ඇය විසින් නොසැලකිලිමත් ලෙස හැසිරීමේ කටුක අත්දැකීම් ඇයගේ ගිහි ජීවිතය පුරා ප්‍රකටව පෙනෙන්නට විය. ඇය ඒවායේ කටුක ඵල හොඳහැටි අත්වින්දා ය.

එනිසාම තෙරණියෝ බොහෝ විට තමාගේ ශිෂ්‍ය මෙහෙණන් වෙත අවවාද කළේ විනයෙහි පිහිටා ය, දහම් මග සාර්ථක කරගැනීමට ඔවුන්ව නිරන්තරයෙන් දැඩි සේ උත්සහවත් කළ හ. පටාචාරා තෙරණින් වහන්සේගෙන් අවවාද ලැබ සසර දුකින් අත්මිදී සදාතනික සැනසුම ලත් හ. නිවන අවබෝධ කළ හ.

ඊට එක් නිදසුනක් නම්, ථේරීගාථාවන්හි පද්‍යයක පටාචාරා තෙරණින් වහන්සේට සිය කෘතඥතාව පළ කරන චන්දා රහත් තෙරණින් වහන්සේ යි. එහි මෙසේ සඳහන් වෙයි.

භික්ඛුනිං පුන දිස්වාන අන්නපානස්ස ලාභිනිං,
උපසංකම්මාවෝචං පබ්බජ්ජං අනගාරියං

දවසක් හොඳට කෑම බීම ලැබෙන පටාචාරා භික්ෂුණිය දැකගන්ට ලැබුණා. ඇය කරා ගිහින් මේ පැවිදි බව ඉල්ලා හිටියා.

සා ච මං අනුකම්පාය පබ්බාජේසි පටාචාරා,
තතෝ මං ඕවදිත්වාන පරමත්ථේ නියෝජයී

ඒ පටාචාරා භික්ෂුණිය මට ගොඩක් අනුකම්පා කළා. මාව මහණ කළා. මට අවවාද කළා. මාව උතුම් අර්ථයෙහි යෙදවූවා.

තස්සාහං වචනං සුත්වා අකාසිං අනුසාසනිං,
අමෝඝෝය්‍යාය ඕවාදෝ තේවිජ්ජම්හි අනාසවාති

ඇගේ වචනය අසාගත්ත මං ඒ අනුශාසනාව කළා. ඒ භික්ෂුණිය ගේ අවවාදය හිස් දෙයක් නොවේ. දැන් මාත් ත්‍රිවිද්‍යාලාභී නිකෙලෙස් කෙනෙක්.

තවත් රහත් තෙරණින් වහන්සේ නමක් වන උත්තරා භික්ෂුණිය, පටාචාරා රහත් තෙරණින් වහන්සේ අවවාද ලබා දුන් ආකාරය ගැන ථේරි ගාථා තුළ මෙසේ සඳහන් කළ සේක.

ඝටේථ බුද්ධසාසනේ යං කත්වා නානුතප්පති,
ඛිප්පං පාදානි ධෝවිත්වා ඒකමන්තං නිසීදථ

යමක් කළාට පස්සෙ තැවෙන්නෙ නැත්නම්, අන්න ඒ බුද්ධානුශාසනාව තමයි කරන්ට ඕන. ඉක්මනට පා සෝදගන්න. හුදෙකලා තැනකින් වාඩි වෙන්න.

චිත්තං උපට්ඨපෙත්වාන ඒකග්ගං සුසමාහිතං,
පච්චවෙක්ඛථ සංඛාරේ පරතෝ නෝ ච අත්තතෝ

හොඳින් හිත එකඟ කරගෙන, හිත පිහිටුවා ගෙන, මේ සංස්කාරයන් අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් දකින්න. ආත්ම වශයෙන් නොවේ.

තස්සාහං වචනං සුත්වා පටාචාරානුසාසනිං,
පාදේ පක්ඛාලයිත්වාන ඒකමන්තේ උපාවිසිං

එතුමියගේ වචනය හිතට ගත්තා. ඒ පටාචාරාවගේ අනුශාසනාවේ පිහිටියා. පා සෝදා ගත්ත. හුදෙකලා තැනක වාඩි වුණා.

රත්තියා පුරිමේ යාමේ පුබ්බජාතිමනුස්සරිං,
රත්තියා මජ්ඣිමේ යාමේ දිබ්බචක්ඛුං විසෝධයිං

රෑ පළමු යාමයේ පුබ්බේ නිවාස ඤාණය ලබාගත්තා. රෑ මධ්‍යම යාමයේ දිවැස් නුවණ පිරිසිදු කරගත්තා.

රත්තියා පච්ඡිමේ යාමේ තමොක්ඛන්ධං පදාලයිං,
තේවිජ්ජා අථ වුට්ඨාසිං කතා තේ අනුසාසනී

රැය පහන් වෙන කොට අවිද්‍යාව නම් වූ අන්ධකාර කෙලෙස් කඳ බිඳල දැම්මා. මං එදා උදේ නැගිට්ටේ ත්‍රිවිද්‍යාව ලබාගෙන. ඔබතුමියගේ අනුශාසනාව මං කළා.

පටාචාරා තෙරණින් වහන්සේ අනෙකුත් භික්ෂුණීන්ට උගන්වමින් සිටි ආකාරය සහ තෙරණින් වහන්සේගේ උපදේශනයෙන් ඔවුන් ලැබූ ප්‍රයෝජන පිළිබඳව ථේරීගාථා වල තවත් විස්තරයක් ඇත. මෙම ගාථාවන් පටාචාරා තෙරණින් වහන්සේ ඉදිරියේ රහත් බව ප්‍රකාශ කළ වැඩිහිටි භික්ෂුණීන් තිස් දෙනෙකුගෙන් යුත් කණ්ඩායමක් විසින් කී ගාථා ය.

කරෝථ බුද්ධසාසනං යං කත්වා නානුතප්පති,
ඛිප්පං පාදානි ධෝවිත්වා ඒකමන්තේ නිසීදථ,
චේතෝසමථමනුයුත්තා කරෝථ බුද්ධසාසනං

යම් දෙයක් කළාට පස්සෙ තැවෙන්නෙ නැත්නම්, අන්න ඒ බුද්ධානුශාසනාව තමයි කරන්ට ඕන. ඉක්මනට ම පා සෝද ගන්න. නිදහස් තැනක වාඩි වෙන්න. චිත්ත සමාධියක් ඇති කරගන්න. බුදු සසුන සම්පූර්ණ කරගන්න.

තස්සා තා වචනං සුත්වා පටාචාරාය සාසනං,
පාදේ පක්ඛාලයිත්වාන ඒකමන්තං උපාවිසුං,
චේතෝසමථමනුයුත්තා අකංසු බුද්ධසාසනං

පටාචාරාව තමයි ඒ භික්ෂුණීන්ට අනුශාසනා කළේ. ඒ භික්ෂුණීන් පිරිසත් ඉතා හොඳට එය අහගත්තා. පා සෝද ගත්තා. හුදෙකලා තැනක වාඩි වුණා. චිත්ත සමාධිය ඇති කරගත්තා. බුද්ධ ශාසනය සම්පූර්ණ කරගත්තා.

රත්තියා පුරිමේ යාමේ පුබ්බජාතිං අනුස්සරුං,
රත්තියා මජ්ඣිමේ යාමේ දිබ්බචක්ඛුං විසෝධයුං,
රත්තියා පච්ඡිමේ යාමේ තමොක්ඛන්ධං පදාලයුං

රෑ පළමු යාමයේ කලින් ගත කළ ජීවිත ගැන දැනගත්තා. මධ්‍යම යාමයේ දිවැස් නුවණ පිරිසිදු කරගත්තා. පාන්දර වෙනකොට ‘අවිද්‍යාව’ නම් වූ අන්ධකාර කෙලෙස් කඳ බිඳල දැම්මා.

උට්ඨාය පාදේ වන්දිංසු කතා තේ අනුසාසනී,
ඉන්දංව තිදසා දේවා සංගාමේ අපරාජිතං,
පුරක්ඛත්වා විහරියාම තේවිජ්ජම්හ අනාසවාති

“අපි ඔබ තුමිය ගේ අනුශාසනාව අනුව වැඩ කරගත්තා” කියල ඒ භික්ෂුණී පිරිස පටාචාරාවගේ දෙපා වැන්දා. සුරාසුර යුද්ධෙන් ජයගත්තට පස්සෙ තව්තිසා දෙවියෝ ශක්‍රයාට සලකනවා වගේ, අපිත් ඔබතුමිය පෙරටු කරගෙන ඉන්නවා. ත්‍රිවිද්‍යාව ලබාගෙන කෙලෙස් රහිතව ඉන්නවා.

*************************

පටාචාරා, හිතුවක්කාර යොවුන් දැරියකගේ සිට මහා රහත් මුනිවරියක් බවට මෙතරම් ඉක්මනින් වෙනස් වීමට හැකි වූයේ පෙර භවවල දී ඇය ඊට අවශ්‍ය පුණ්‍ය සංස්ඛාරයන් අඩු නැතිව, අත්නොහැර රැස් කරගෙන සිටි බැවිනි. පෙර රජාණන් වහන්සේලා සමීපයේ ඇය බොහෝ වාරයක් භික්ෂුණියක් වී ඇති බව සඳහන් වේ. එමඟින් ඇය ලබා ගත් අවබෝධය පසුකාලීන ජීවිතවල ඇගේ ක්‍රියාවන්ට යටින් සැඟවී තිබුණේ, නිර්වානාවබෝධය පිණිස ප්‍රඥාව මෝරා යාමට අවශ්‍ය සියලු ගුණධර්ම ඇය තුල ඇති කරවමිනී.

අපගේ ශාස්තෘන් වහන්සේ ගෞතම සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙත ඈ අවසානයේ සිහිමුලා වී හෝ පැමිණියා ය. ඒ ඇයගේ පින විසින් මෙහෙයවන ලද මාර්ගයෙන් ය. ඇය අවසාන සිරුර දරා සිටි නිසාම එතරම්ම ව්‍යසන හමුවේ ඈ නොමැරී ජීවත් වුනා ය, සිය දිවි තොරකර නොගත්තා ය, ඈ සිහි විකල් වී ගියේ ඇගේ ජීවිතය මරණයෙන් බේරාලීම පිණිසම ය. මේ සියල්ලම අරහත්වය පිණිස ඇය විසින් ඉතා දිඟු සසර ගමනක් පුරා රැස් කරගත් පුණ්‍ය සංස්ඛාරයන්ගේ ආනුභාවයම ය. ඇය ඉපදෙන මැරෙන සසරින් සදහටම නිදහස් වූවා ය. සම්බුදු හදමඩලින් උපන් දියණියක් වූවා ය. 

ඒ පටාචාරාවන් පිළිබඳව බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙසේ වදාළ සේක,

“පින්වත් මහණෙනි, මේ පින්වත් පටාචාරාවන් වනාහී විනයධර භික්ෂුණීන් අතුරින් අග්‍ර භාවයට පත් වෙනවා.”